Soạn bài Thực hành về hàm ý hay nhất-trang 79 SGK Ngữ Văn 12-tập 2. Bài soạn này giúp các bạn học sinh nắm được những kiến thức liên quan đến hàm ý như: khái niệm hàm ý, cách thức và những tác dụng của hàm ý,…và luyện tập các câu hỏi trong SGK Ngữ Văn 12.

Tham khảo thêm:

• Soạn văn 12 bài Chiếc thuyền ngoài xa
• Soạn bài Mùa lá rụng trong vườn

1. Ôn lại những kiến thức cần nhớ:

Nghĩa tường minh là phần thông báo mà được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.( Nghĩa tường minh còn được gọi là hiển ngôn ). Nghĩa tường minh dễ nhận ra vì nó được thể hiện qua nguyên văn câu nói, khiến người nghe không phải suy diễn và ai cũng hiểu như vậy.

Hàm ý là những nội dung, những ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng từ ngữ, dù vẫn có những ý định truyền báo đến người nghe. Còn người nghe thì phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới có thể hiểu đúng và hiểu hết ý của người nói.

2. Luyện tập:

Hướng dẫn trả lời câu 1 – trang 79 – ngữ văn 12 – tập 2:

Nếu căn cứ vào nghĩa tường minh trong lời đáp của nhân vật A Phủ thì:

a) Lời đáp của A Phủ thiếu những thông tin cần thiết của câu hỏi: số lượng bò bị mất (mất mấy con bò?). A Phủ đã lờ đi yêu cầu này của nhân vật Pá Tra.

b) Lời đáp thì lại thừa thông tin so với yêu cầu của câu hỏi: A Phủ không nói về số bò đã bị mất mà lại nói đến việc dự định và những niềm tin của mình (tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được nó, con hề này to lắm).

c) Cách trả lời của A Phủ có sự  những khôn khéo là: không trả lời thẳng mà lại gián tiếp công nhận cái việc để mất bò, sau đó “xin” được “lấy công chuộc tội” (bắt hổ để chuộc tội mất bò) lại nói rõ. “con hổ này to lắm…” nhằm làm giảm cơn tức giận của nhân vật thống lý Pá Tra.

d) Khái niệm: Hàm ý là những nội dung, những ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng những từ ngữ, dù vẫn có ý định truyền báo đến người nghe, còn người nghe thì phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới có thể hiểu đúng và hiểu hết ý của người nói.

Trong đoạn trích trên, A Phủ đã vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp: A Phủ đã đưa thêm những thông tin mà không được người hỏi yêu cầu. Chính sự vi phạm này trong câu đã làm xuất hiện hàm ý (xin tha tội và cho được lập công chuộc tội).

Hướng dẫn trả lời câu 2 – trang 80 – ngữ văn 12 – tập 2

a) Bá Kiến nói rằng: “Tôi không phải là kho”, nói thế là có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo được phương châm chính thức không?

b) Ở lượt lời thứ nhất và lượt lời thứ hai, Bá Kiến đã có những câu dạng câu trả lời. Những câu đó để nhằm mục đích gì và thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý là gì?

c) Ở lượt lời thứ hai nhân vật Chí Phèo đều không nói hết ý. Phần hàm ý còn lại đã được tường minh hóa ở lượt lời nào? Cách nói ở hai lượt lời đầu của Chí Phèo đã không đảm bảo phương châm hội thoại nào?

*Gợi ý:

a) Câu nói của nhân vật Bá Kiến: “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý là từ chối trước lời đề nghị xin tiền như mọi khi của nhân vật Chí Phèo (cái kho -biểu tượng của của cải, tiền nong và sự giàu có. Tôi không có nhiều tiền).

Cách nói đã vi phạm phương châm cách thức (cách nói không rõ ràng, rành mạch). Nếu nói thẳng thì là: Tôi không có tiền để cho anh luôn như mọi lần.

b) Trong lượt lời thứ nhất của nhân vật Bá Kiến có câu với hình thức hỏi: “Chí Phèo đấy hử”.

– Câu này không nhằm mục đích để hỏi, không yêu cầu trả lời, vì Chí Phèo đã đứng ngay ở trước mặt Bá Kiến. Thực chất Bá Kiến dùng câu hỏi đó để thực hiện hành vi hô gọi, hướng lời nói của mình về đối tượng, báo hiệu cho đối tượng biết là lời nói của mình đang hướng về đối tượng (là Chí Phèo) hay nó là một hành động chào kiểu trịch thượng của kẻ trên đối với người dưới. Thực hiện hành vi ngôn ngữ theo kiểu giao tiếp như thế cũng có hàm ý.

– Trong lượt lời thứ nhất của nhân vật Bá Kiến, câu mà mang hình thức câu hỏi là: “Rồi làm ăn chứ cứ bám người ta mãi à?”. Thực chất câu nói này không nhằm mục đích để hỏi mà nhằm mục đích để thúc giục, ra lệnh: ‘Hãy làm lấy mà ăn”. Đó cũng là câu nói thực hiện hành vi ngôn ngữ theo lối gián tiếp và có hàm ý.

c) Ở những lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình. Chí Phèo đã không nói hết ý, chỉ bác bỏ hàm ý trong câu nói của Bá Kiến: “Tao không đến đây xin năm hào”, “Tao đã bảo tao không đòi tiền”. Vậy thì đến đây để làm gì? Điều đó chính là hàm ý. Hàm ý này được tường minh hóa và nói rõ ở lượt lời cuối cùng: “Tao muốn làm người lương thiện”. Cách nói đó vừa để thăm dò thái độ của Bá Kiến vừa tạo ra những kịch tính cho cuộc thoại.

Hướng dẫn trả lời câu 3 – trang 81 – sgk – ngữ văn 12 – tập 2:

a) Lượt lời thứ nhất của bà đồ nhằm những mục đích gì, thực hiện hành động nói gì và có hàm ý gì?

b) Vì sao bà đồ không nói thẳng ý của mình mà lại chọn cách nói như trong truyện?

*Gợi ý:

a) Lượt lời thứ nhất bà đồ đã nói: “Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?”. Câu nói này có hình thức hỏi nhưng lại không nhằm mục đích để hỏi mà nhằm để gợi ý một cách lựa chọn cho ông đồ.

Qua lượt lời lần thứ hai của bà đồ chứng tỏ rằng trong lượt lời thứ nhất của bà có hàm ý: khuyên ông nên sử dụng giấy để cho có ích lợi, cho rằng là ông đồ viết văn kém, ông dùng giấy để viết văn chỉ thêm sự lãng phí, hay bỏ phí giấy và vứt giấy đi một cách lãng phí.

b) Bà đồ chọn cách nói có hàm ý vì lý do là muốn thể hiện sự tế nhị, lịch sử đối với chồng và bà không muốn trực tiếp chê văn của ông chồng mà thông qua lời khuyên để gợi ý cho ông đồ lựa chọn.

Hướng dẫn trả lời câu 4 – trang 81 – sgk – ngữ văn 12 – tập 2

Qua những phần trên, các bạn hãy xác định: để nói một câu có hàm ý, người ta thường dùng những cách thức nói như thế nào? Chọn phương án trả lời thích hợp (SGK-trang 81).

*Gợi ý:

Để có một câu mà có hàm ý, người ta thường dùng các nói chú ý để vi phạm một (hoặc một số) những phương châm hội thoại nào đó, sử dụng cách hành động nói gián tiếp và chú ý vi phạm phương châm về lượng (nói thừa hoặc nói thiếu thông tin) mà đề tài đang yêu cầu: chú ý vi phạm phương châm quan hệ, đi chệch đề tài của cuộc giao tiếp: chú ý đến việc vi phạm phản cách thức, nói mập mờ, vòng vo, không rõ ràng, rành mạch. 

Chúng tôi đã tổng hợp tài liệu, văn mẫu, đề bài tập học tốt môn Văn THPT, các bạn tải về miễn phí TẠI ĐÂY nhé !