Đối với Ngữ văn, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có 2 lần đưa ra đề thi minh họa cho kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông và có những dự kiến thay đổi nhất định để phù hợp với sự thay đổi của chương trình giáo dục phổ thông mới và được rất nhiều phụ huynh, học sinh quan tâm, đặc biệt là đối tượng học sinh 2k7, là khóa đầu tiên sẽ thi tốt nghiệp THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Dưới đây là những chia sẻ của cô Trịnh Thu Tuyết về đề thi minh họa của Bộ GD&ĐT, phụ huynh và học sinh cùng theo dõi.
Đề thi minh họa môn Ngữ văn tốt nghiệp THPT từ năm 2025:
%22%3E%20%3Cpath%20d%3D%22M685%201299l614-614q19-19%2019-45t-19-45l-102-102q-19-19-45-19t-45%2019L640%20960%20429%20749q-19-19-45-19t-45%2019L237%20851q-19%2019-19%2045t19%2045l358%20358q19%2019%2045%2019t45-19zm851-883v960q0%20119-84.5%20203.5T1248%201664H288q-119%200-203.5-84.5T0%201376V416q0-119%2084.5-203.5T288%20128h960q119%200%20203.5%2084.5T1536%20416z%22%3E%3C%2Fpath%3E%20%3C%2Fsvg%3E)
Bất chấp biến động thi cử, lộ trình toàn diện cho mọi kỳ thi
Ưu đãi đặt chỗ sớm - 
1. Tại sao đề minh họa vẫn chỉ dừng tại kiến thức lớp 10 và 11?
Vào tháng 12/ 2023 và lần gần đây nhất là tháng 3/2024, Bộ GD&ĐT đã công bố đề minh họa môn Ngữ văn tốt nghiệp THPT từ năm 2025, nhưng cả hai lần đều sử dụng nguyên vẹn đề minh họa cho bài kiểm tra lớp 10 học kì I.
Đối với việc này, bộ GD&ĐT đã có giải thích như sau: “Tại thời điểm này, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 mới thực hiện đến lớp 11, do vậy các nội dung kiến thức được sử dụng trong các đề minh họa chủ yếu thuộc lớp 10 và 11”.
Theo cô Trịnh Thu Tuyết – Giáo viên Ngữ văn Hệ thống giáo dục HOCMAI chia sẻ: “cách lí giải này khó thuyết phục vì thứ nhất, đề thi không sử dụng ngữ liệu trong sách giáo khoa; thứ hai, các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe, các kiến thức tiếng Việt và văn học được cung cấp theo cấu trúc đồng tâm của toàn chương trình, do đó hoàn toàn có thể soạn một đề thi minh họa độc lập cho các kì thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025 mà không bị giới hạn bởi tiến độ chương trình.”
Đồng thời, cô cũng đề cập thêm một số vấn đề vẫn còn vướng mắc. “Vấn đề thứ hai là nỗi băn khoăn về việc công bố đề minh họa có mang tính mặc định hay không? Và khi đề thi của trò được khuyến khích ra theo hướng “mở”, vậy việc xây dựng, hoàn chỉnh cấu trúc, định dạng, ma trận đề có tiếp tục được “mở” cho sự đóng góp ý kiến của giáo viên, học sinh… hay không?”
2. Suy nghĩ về tính vừa sức, tính liền mạch của đề thi.
Vẫn thời gian làm bài 120 phút, vẫn cấu trúc hai phần Đọc hiểu và Viết nhưng thực chất đề thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025 đã tạo một áp lực lớn về tính vừa sức, tính liền mạch cho việc học sinh hoàn thành các yêu cầu của đề.
Trong đề thi từ 2024 về trước, đoạn văn NLXH nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong văn bản đọc hiểu; bài nghị luận văn học yêu cầu nghị luận về một tác phẩm trong sách giáo khoa – như vậy, khi viết đoạn văn nghị luận xã hội, học sinh có thể sử dụng một số nội dung trước đó các em đã suy nghĩ và trả lời trong phần Đọc hiểu; viết bài nghị luận văn học, các em có nền tảng là các tác phẩm đã quen thuộc trong chương trình. Đây là nguyên nhân đưa tới tình trạng nhàm chán của dạy và học nhiều năm nay, việc thay đổi là tất yếu nhưng cần có lộ trình phù hợp và quan trọng nhất là phải đảm bảo tính khả thi cho sự thực hiện các yêu cầu của đề.
Theo đề minh họa, học sinh phải đọc để hiểu, để bàn luận, phân tích tới hai ngữ liệu mới; và khi vấn đề nghị luận không nhất thiết liên quan đến nội dung phần đọc hiểu thì sẽ xuất hiện dạng đề yêu cầu nghị luận một vấn đề độc lập, mạch tư duy của các em sẽ bị đứt đoạn giữa ba phần: Đọc hiểu – Nghị luận xã hội – Nghị luận văn học.
Đọc ra các tầng ý nghĩa trong hai văn bản mới (với tổng độ dài ngữ liệu trong đề thi có thể lên tới 1300 chữ) đã khó; nhưng để hiểu, phân tích, bình luận thấu đáo, sâu sắc theo yêu cầu của đề còn khó hơn nhiều.
Với ngữ liệu phần Đọc hiểu, việc trả lời câu hỏi theo các mức độ nhận thức, kiểm tra kiến thức tiếng Việt, văn học và năng lực đọc hiểu đã được ôn luyện theo chương trình đồng tâm sẽ không quá khó khăn với học sinh, nhưng sự quá sức vẫn xuất hiện khi lượng câu hỏi tăng lên. Với câu nghị luận văn học, ngữ liệu là những tác phẩm ngoài sách giáo khoa, có thể các em chưa bao giờ đọc thì vấn đề xuất hiện ngay ở việc lựa chọn dung lượng văn bản và yêu cầu nghị luận cho phù hợp với cả tâm lí và khả năng thực hiện, văn bản không quá dài khiến học sinh bị ngợp, khó nắm bắt và triển khai các nội dung nghị luận; cũng không quá ngắn khiến thí sinh không định hình được nội dung nghị luận.
3. Đề xuất:
3.1 Việc sử dụng các văn bản ngoài sách giáo khoa làm ngữ liệu đọc hiểu và nghị luận là tất yếu để triệt tiêu tình trạng dạy và học theo văn mẫu, nhưng khi văn hóa đọc của chúng ta chưa cao thì cấu trúc, định dạng của đề thi rất cần một lộ trình thích hợp, đảm bảo tính vừa sức, tính tích hợp, sự kế thừa, tính liền mạch của tư duy…, vừa giảm áp lực cho học trò, vừa cũng làm tăng tính khoa học, tạo mối liên hữu cơ giữa các thành tố trong một chỉnh thể đề thi.
3.2 Theo cấu trúc, định dạng đề minh họa được công bố từ tháng 12/2023, hiện đang tồn tại hai dạng câu nghị luận xã hội: nghị luận về một vấn đề xã hội độc lập và nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong văn bản đọc hiểu. Để giảm bớt áp lực cho học trò, để tạo tính liền mạch trong tư duy, tính liên kết của các thành tố trong một chỉnh thể, xin đề xuất phương án trước mắt: Dù viết đoạn văn nghị luận xã hội hay nghị luận văn học, cũng nên yêu cầu luận về một vấn đề xã hội hoặc vấn đề văn học đã đặt ra trong văn bản đọc hiểu.
3.3 Chia sẻ:
Cô Trịnh Thu Tuyết cũng chia sẻ sâu hơn về một vài khía cạnh khác: “Cách đây nhiều năm về trước, tôi từng chia sẻ trên trang cá nhân về tình trạng bất ổn của việc thi cử, cấu trúc, định dạng, tạo những thế hệ học trò làm bài theo tâm lí “trả bài” (chép lại lời thầy giảng, học thuộc, khi thi, trả lại lời thầy cho thầy, trả càng đủ, càng đúng bao nhiêu, điểm càng cao bấy nhiêu – sự “trả bài” triệt tiêu mọi sáng tạo và tư duy độc lập của người học). Từ thực tế ấy, tôi đã chia sẻ một cấu trúc đề thuần túy xuất phát từ quan niệm chủ quan với hai phần như sau:
a, Phần Đọc hiểu: (4 điểm)
+ Xuất phát từ thực tế cuộc sống, chúng ta thường gặp vấn đề về đọc hiểu/ nghe hiểu/ xem hiểu… khi đọc một bài thơ, một cuốn tiểu thuyết, khi giao tiếp chuyện trò, khi xem một bộ phim, nghe một bài hát, ngắm một bức tranh… hơn là khi đọc các văn bản nghị luận hay thông tin. Chính vì thế tôi thường sử dụng một đoạn thơ/ văn xuôi/ một đoạn ca từ bài hát hơn là các văn bản nghị luận, văn bản thông tin… khi lựa chọn ngữ liệu đọc hiểu trong đề. (Tất nhiên, đây chỉ là lựa chọn theo quan niệm chủ quan của riêng tôi)
+ Phần câu hỏi đọc hiểu sẽ gồm 4 câu hỏi theo 4 mức độ nhận thức, câu thứ 5 yêu cầu viết một đoạn văn Nghị luận văn học khoảng 200 chữ, kiểm tra năng lực đọc và viết, năng lực cảm thụ văn chương, năng lực thiết lập văn bản phân tích… Trong cuộc sống thực tế, trừ các nhà nghiên cứu phê bình, còn hầu hết chúng ta chỉ thưởng thức một tác phẩm văn học hoặc nghệ thuật, nhận xét, thẩm bình một chi tiết bối cảnh, một lời thoại, một câu thơ, một tình huống truyện hay một tứ thơ hay nào đó, mấy ai dụng công viết một bài công phu tới vài trang giấy? Chính vì vậy, luyện kĩ năng viết những đoạn văn nghị luận văn học sẽ mang tính ứng dụng khá cao trong thực tế cuộc sống hàng ngày, góp phần nâng cao chất lượng đời sống tinh thần của con người thời hiện đại.
b, Phần Luận: (6 điểm)
Đây là phần viết bài văn Nghị luận xã hội, là mảnh đất rộng để học sinh thời hiện đại có thể trực tiếp tham dự vào những vấn đề lớn lao của cuộc sống, có thể trực tiếp bộc lộ quan niệm, chính kiến, cách nghĩ, cách sống riêng của mình. Một đoạn văn nghị luận xã hội như mô hình đề thi Tốt nghiệp THPT từ năm 2017 tới 2024 chỉ yêu cầu học sinh bàn luận một khía cạnh nhỏ trong vấn đề lớn, khó giúp các em thể hiện được thấu đáo, thuyết phục và toàn diện cái Tôi của mình trong các quan niệm xã hội.
Ngữ liệu cho phần luận này rất linh hoạt, có thể yêu cầu học sinh bàn luận về một tư tưởng, quan niệm, một hiện tượng xã hội, một xu hướng, phong trào, một biển báo trên đường hay cảnh vật trong một bức tranh… Câu lệnh tuyệt đối không gợi ý, không định hướng, không áp đặt, tạo khoảng trống hoàn toàn cho học sinh bày tỏ, thể hiện suy nghĩ, quan điểm riêng.”
