Soạn văn bài Nguyễn Đình Chiểu ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc SGK – ngữ văn 12 – tập 1 ,với các gợi ý giải bài tập chi tiết dưới đây sẽ giúp các bạn nắm được nội dung khái quát của bài học.

Tham khảo thêm: 

• Cách làm bài văn nghị luận xã hội
• Soạn bài mấy ý nghĩ về thơ
• Ôn tập phần văn học 12

A. Tìm hiểu về tác giả và tác phẩm: 

Tổng quan về tác giả:

+ Phạm Văn Đồng (1906 – 2000)

+ Là một nhà cách mạng lớn của nước ta trong thế kỉ XX.

+ Còn là một nhà giáo dục tâm- huyết và một nhà lí luận văn hóa văn nghệ. 

+ Ông có nhiều tác phẩm nổi tiếng về văn học nghệ thuật.

Tổng quan về tác phẩm:

Hoàn cảnh ra đời: Nhân kỷ niệm 75 năm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu (1888 – 1963), đăng trên Tạp chí Việt Nam số tháng 7-1963. Bài văn được viết ở một hoàn cảnh hết sức đặc biệt đó là giữa lúc cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước đang diễn ra sôi nổi ở quê hương Nguyễn Đình Chiểu.

Thể loại: Văn nghị luận

Bố cục bài gồm 3 phần: 

– Phần 1: từ đầu đến  cách đây 100 năm” ( luận điểm xuất phát).

→ Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu được nhìn nhận một cách mới mẻ.

– Phần 2: từ “Nguyễn Đình Chiểu là 1 nhà thơ yêu nước … Lục Vân tiên” ( luận điểm chứng minh).

→ phân tích về thơ văn yêu nước chống Pháp và tác phẩm Lục Vân Tiên.

– Phần 3: phần còn lại của tác phẩm  ( luận điểm kết thúc).

⇒ kết luận, đánh giá đúng vị trí của Nguyễn Đình Chiểu trong văn học dân tộc theo cách nhìn mới mẻ của tác giả.

B. Cách triển khai vấn đề:

Luận điểm 1: Nhắc đến nhà thơ yêu nước không thể không nhắc đến Nguyễn Đình Chiểu.

– Luận cứ 1: về quê hương, thời cuộc và mất mát riêng và tư tưởng.

+ Nhà nho sống ở trong cảnh nước nhà lâm nguy, khắp nơi nhân dân cùng nhau đấu tranh đánh giặc cứu nước.

+ Nhà thơ mù.

+ Dùng văn thơ để ghi lại tâm huyết với dân tộc, ghi lại cái thời kì lịch sử khổ nhục – vĩ đại, và một trong những điểm ấn tượng chính là dùng thơ làm vũ khí chiến đấu.

→ Vẻ đẹp tấm gương trong sáng: tinh thần yêu nước mãnh liệt với lòng căm thù giặc, nghị lực vượt khó để vươn lên phi thường.

– Luận cứ 2: quan điểm về thơ văn.

+ Nhà văn trước tiên phải có nhân cách: Cảnh riêng và cảnh đất nước càng đen tối thì khí tiết càng phải cao cả và rạng rỡ: “Sự đời thà khuất đôi tròng thịt – Lòng đạo xin tròn một tấm gương” và “Kiến nghĩa bất vi vô dõng dã” (Thấy việc nghĩa mà không làm thì không phải là người hùng). Nguyễn Đình Chiểu rất coi trọng nhân cách và trách nhiệm của nhà văn đối với thời cuộc.

+ Trong thơ văn ngụ khen chê phải rõ ràng : “Học theo ngòi bút chí công – Trong thơ cho ngụ tấm lòng Xuân Thu”

+ Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu là thơ văn thiên về chiến đấu, đánh thẳng vào giặc ngoại xâm và đầy tớ của chúng:”Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm – Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà” và “Thấy nay cũng nhóm văn chương – Vóc dê da cọp khôn lường thực hư!”.

Luận điểm 2: Nội dung thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu.

– Luận cứ 1:

Phạm Văn Đồng khẳng định thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu tái dựng lại sự sống động không khí kháng Pháp oanh liệt, bền bỉ của nhân dân người Nam Bộ:

+ Quân triều đình đánh Pháp thua, đầu hàng và cắt đất cho giặc.

+ Các tầng lớp nhân dân (nông dân, sĩ phu) tất cả đều vùng dậy đánh giặc.

+ Sự lan rộng của cuộc chiến tranh nhân dân trong thời kỳ đó.

– Luận cứ 2:

Thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu ca ngợi những người anh hùng cứu nước; khóc than tiếc thương những liệt sĩ tận trung với nước trọn nghĩa với dân như : Trương Định, Thủ khoa Huân, Nguyễn Trung Trực, …

– Luận cứ 3: Đánh giá nhận xét về tác phẩm “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”

“Khúc ca của những người anh hùng dù thất thế nhưng vẫn hiên ngang”.

“Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc”

“Muôn kiếp nguyện được trả thù kia”

→ Qua bài này chúng ta có thể liên tưởng, so sánh với áng văn chính luận bất hủ: “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi.

– Luận cứ 4 : “Xúc cảnh” : đoá hoa, hòn ngọc, …

→ Nhận xét:

+ Cách đánh giá thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu sâu sắc, tinh tế, khoa học, chặt chẽ và toàn diện.

+ Dẫn chứng tiêu biểu, xúc động, giọng văn khi hào hùng sôi sục, khi lại nghẹn ngào thương cảm.

+ Phạm Văn Đồng qua đó: Bộc lộ được thái độ ngợi ca ngòi bút của Nguyễn Đình Chiểu và tâm huyết với truyền thống yêu nước, bất khuất của nhân dân ta.

Luận điểm 3: Đánh giá tác phẩm vĩ đại của Nguyễn Đình Chiểu: “Lục Vân Tiên”

– Luận cứ 1: những giá trị nội dung của tác phẩm “Lục Vân Tiên”:

+ Ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý ở đời, ca ngợi những con người trung nghĩa trước sau một lòng .

+ Hình tượng nhân vật không bị khô cứng theo khuôn mẫu của văn học Nho gia mà rất gần gũi, giản dị và sống động.

– Luận cứ 2: đôi nét về giá trị nghệ thuật.

+ Lối văn mộc mạc giản dị, là văn nói, văn kể.

+ Tác phẩm làm cho nhiều người thuộc nhiều người nhớ và dần dần truyền miệng nhau tác phẩm, nhân dân miền Nam say sưa tác phẩm.

→ Nhận xét:

+ Phạm Văn Đồng đã chỉ rõ một điều rằng: Người ta say sưa nghe “Lục Vân Tiên” không chỉ về nội dung mà còn vì văn hay của “Lục Vân Tiên”, hay chính là ở sự giản dị, mộc mạc, chân chất, dễ hiểu, dễ thuộc, gần gũi với lời ăn tiếng nói của nhân dân… Đây là nhận định có cơ sở .

+ Đó cũng chính là định hướng phê bình văn học: Khi đánh giá giá trị của một tác giả, tác phẩm văn chương, không nên chỉ dựa vào tính hoa mỹ sự trau chuốt của ngôn từ mà còn phải căn cứ vào sức ảnh hưởng của nội dung tác phẩm đến tâm thức của người đọc, sức sống của tác phẩm trong lòng người đọc.

Kết thúc vấn đề

– Khẳng định lại vị trí, vai trò của Nguyễn Đình Chiểu đối với  lịch sử văn học:

• Một chiến sĩ yêu nước, một nhà thơ vĩ đại của nước ta.
• Thơ văn của ông luôn đề cao sứ mạng của văn học, người nghệ sĩ – chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng.

– Bộc lộ tấm lòng tưởng nhớ, tự hào về Nguyễn Đình Chiểu.

C. Trả lời câu hỏi:

Hướng dẫn trả lời câu 1 (trang 53 sgk ngữ văn 12 tập 1)

Phần mở bài: Tác giả khẳng định Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ lớn của dân tộc, sự nghiệp sáng tác của ông cần phải được coi trọng hơn nữa nhất là mảng thơ văn yêu nước

Các luận điểm:

– Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là một trong những nhà thơ rất yêu nước

– Luận điểm 2: Thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu phản ánh phong trào kháng Pháp quyết liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ.

– Luận điểm 3: Lục Vân Tiên, là một tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu, rất phổ biến trong dân gian, nhất là ở khu vực miền Nam

Phần kết: Khẳng định lại tầm vóc lớn lao của nhân cách và sự nghiệp thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu

Hướng dẫn trả lời câu 2 (trang 53 sgk ngữ văn 12 tập 1)

Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu giống như “vì sao có ánh sáng khác thường”

– Thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu không giống như những tác phẩm khác không trau chuốt, gọt giũa, mà thường chân chất mộc mạc, có chỗ tưởng như thô kệch, phải chăm nhìn thì mới có thể càng nhìn càng sáng

– Ánh sáng mà tác giả nhắc tới chính là vẻ đẹp mộc mạc, giản dị, dân dã của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu:

→ Văn chương chủ yếu hướng tới nhân dân, phục vụ nhân dân, mang tính nhân dân sâu sắc

– Văn chương Nguyễn Đình Chiểu đẹp bởi tư tưởng, với tình cảm nồng hậu, cao quý của nhân dân

→ Vẻ đẹp càng cao quý hơn khi nhà thơ sáng tác trong  cảnh mù lòa, cuộc sống gặp nhiều khó khăn, bất hạnh

– Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đẹp bởi tư tưởng và có một tình cảm nồng hậu, cao quý của nhân dân

• Những nhận xét, đánh giá của tác giả có ý nghĩa phương pháp luận trong việc nghiên cứu, đánh giá thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.
• Đó là một sự điều chỉnh về cách nhìn để có những định hướng đúng, trong việc nghiên cứu nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu.

Hướng dẫn trả lời câu 3 (trang 53 sgk ngữ văn 12 tập 1)

Tác giả giúp ta nhận ra những “ánh sáng khác thường” của ngôi sao sáng Nguyễn Đình Chiểu trên bầu trời văn nghệ

– Cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu là một cuộc đời đẹp,sống rất nghị lực, dù gặp rất nhiều khó khăn, bất hạnh, nhưng vẫn đứng thẳng, ngẩng cao đầu sống vì dân, vì nước

– “Kiến nghĩa bất vi vô dõng dã” là thái độ Nguyễn Đình Chiểu bất hợp tác quyết liệt trước sự mua chuộc của thực dân Pháp

– Quan niệm sáng tác chân chính, ngày càng tiến bộ: “Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm/ Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”

– Ông cầm bút để chiến đấu, để tuyên truyền

– Thơ văn yêu nước của ông như một vũ khí đắc lực cho cuộc chiến chống xâm lược

• Một số tác phẩm chứng minh cho điều đó như:  Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, điếu Ngư Tiều vấn y đáp…
• Bên cạnh đó cũng có những tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp người nông dân trong chiến đấu, tấm  gương kiên trung

– Thơ văn chứa hào khí, lí tưởng đạo đức, ca ngợi những con người sống trọng nghĩa, khinh tài, trước sau một lòng

• Các tác phẩm ngợi ca tiêu biểu như : Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga, Tiểu Đồng, Hán Minh…
• Với cách nhìn mới mẻ, đúng đắn, tác giả có sự nhìn nhận, đánh giá lại “giá trị văn nghệ của bản trường ca hấp dẫn từ đầu đến cuối”

Hướng dẫn trả lời câu 4 (trang 45 sgk ngữ văn 12 tập 1)

Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu đáng ra phải sáng tỏ hơn nữa

– Thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu được rất ít người biết đến, có một số người thậm chí còn chê văn thơ ông thô ráp, khó đọc.

– Nhưng với phẩm chất đạo đức và thành công trong nghệ thuật đã dần khẳng định Nguyễn Đình Chiểu xứng là lá cờ đầu của thơ ca chống Pháp

– Phải làm sáng tỏ hơn nữa trong thời hiện đại để khôi phục lại giá trị đích thực của thơ văn yêu nước

Hướng dẫn trả lời câu 5 (trang 45 sgk ngữ văn 12 tập 1)

Những yếu tố tạo nên sự hấp dẫn của tác phẩm

– Cách làm nghị luận không chỉ xác đáng, chặt chẽ, mà còn xúc động, thiết tha, với nhiều hình ảnh, ngôn ngữ đặc sắc khiến người đọc nhớ mãi

– Kết hợp giữa cuộc sống hiện thực với thơ văn khiến bài viết mạch lạc, dễ hiểu,gần gũi , tác động và tạo ra sức thuyết phục lớn đối với người đọc

– Với cách nhìn mới mẻ, có giá trị phát hiện của tác giả dần dần lôi kéo được người đọc vào bài viết của mình

⇒ Bằng cách nhìn, với những suy nghĩ sâu rộng, mới mẻ làm sáng tỏ mối quan hệ của các tác phẩm văn chương với hiện trạng của đất nước lúc bấy giờ, tác giả ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu một con người dành trọn đời để dùng cây bút làm vũ khí chiến đấu.

D. Luyện tập

*Gợi ý:

– Mở bài: Giới thiệu đôi nét về Nguyễn Đình Chiểu và sự nghiệp sáng tác của ông.

– Thân bài:

a, Giới thiệu sơ qua về Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc.

b, Phân tích giá trị của tác phẩm

– Nội dung:

• Là trang sử vẻ vang của nhân dân Nam Bộ trong thời đầu kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.
• Là bài ca ca ngợi về những người anh hùng nông dân dù thất thế nhưng họ vẫn luôn sống mãi trong lòng mỗi người dân Việt Nam.
• Ghi lại cuộc kháng chiến chống Pháp hết sức mãnh liệt của nhân dân ta, tự hào về truyền thống anh hùng dân tộc của nhân dân ta.

– Nghệ thuật

• Bố cục phân chia  rõ ràng, mạch lạc, với những lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén
• Kết hợp chặt chẽ giữa phương pháp  nghị luận với biểu cảm
• Dùng những hình ảnh, ngôn ngữ đặc sắc giúp tạo ấn tượng với người đọc.

c, Bài học nhận thức qua tác phẩm

• Làm cho người đọc nhận thức được truyền thống vẻ vang của dân tộc ta.
• Nhận thức được tinh thần yêu nước lâu đời của dân tộc ta.

– Kết bài: Khẳng định lại một lần nữa về giá trị của tác phẩm Nguyễn Đình Chiểu.