Phân tích tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” – Hoàng Phủ Ngọc Tường chi tiết nhất. Tìm về với nguồn cội của dòng sông Hương – dòng sông thơ mộng, trữ tình qua câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ dựng lên bức tranh sông Hương với vẻ đẹp hoang dại phóng khoáng mà mộng mơ lãng mạn, mà qua đó nhà văn còn khẳng định mối quan hệ gắn bó khăng khít giữa con người xứ Huế và dòng sông nơi xứ sở ấy. Bài phân tích tác phẩm “ Ai đã đặt tên cho dòng sông” mà Butbi chia sẻ dưới đây  sẽ giúp các bạn hiểu hơn về những nội dung đặc sắc này.

Tham khảo thêm: 

• Soạn văn ai đã đặt tên cho dòng sông
• Phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường
• Mở bài ai đã đặt tên cho dòng sông
• Kiến thức trọng tâm ngữ văn 12

1. Dàn ý phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

A. Mở bài:

Giới thiệu sơ qua về nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường và bài bút kí

– Hoàng Phủ Ngọc Tường là một người nghệ sĩ có sự am hiểu sâu rộng trên nhiều lĩnh vực và ông là một nhà văn chuyên viết về thể loại bút kí. Những tác phẩm của ông có sự kết hợp nhuần nhuyễn, tinh tế giữa chất trí tuệ và trữ tình, giữa nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều.

– Trích trong bút kí cùng tên, “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” được hoàn thành tại Huế, tác phẩm nói lên vẻ đẹp nên thơ của dòng sông Hương và tình yêu thương, niềm tự hào của tác giả đối với thiên nhiên đất nước.

B. Thân bài

a) Hoàn cảnh sáng tác bài bút kí và ý nghĩa nhan đề.

– Bài bút ký được sáng tác tại Huế vào năm 1981.

– Đoạn trích “Ai đã đặt tên cho dòng sông” trong SGK được rút ra từ tập bút kí cùng tên, đây là tác phẩm tiêu biểu nhất cho phong cách văn chương của Hoàng Phủ Ngọc Tường, lấy nguồn cảm hứng từ dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình của xứ Huế để từ đó nhà văn bày tỏ tình yêu quê hương đất nước con người của mình.

– Ý nghĩa nhan đề: Nhan đề là một câu hỏi, đây là một nét độc đáo rất riêng của nhà văn, nhằm hướng người đọc biết về nội dung tác phẩm đó là “đi tìm nguồn gỗ của dòng sông Hương”, qua đó nhấn mạnh đến vẻ đẹp huyền thoại của dòng sông Hương, thể hiện lòng biết ơn đến những con người khai phá vùng đất ấy.

b) Phân tích vẻ đẹp tự nhiên của dòng sông Hương

1. Vẻ đẹp của sông Hương khi nó ở thượng nguồn.

– Ngược dòng sông Hương, trở về với vùng thượng nguồn Trường Sơn, người đọc sẽ thấy ngạc nhiên đến thú vị trước những nét tính cách độc đáo của sông Hương mà nhà văn thể hiện trong tác phẩm.

• Sông Hương – một bản trường ca rầm rộ, …mãnh liệt…cuộn xoáy => Thể hiện sức mạnh hùng vĩ, man dại của dòng sông – một nét mới mẻ đầy thú vị.
• Sự xuất hiện của hoa đỗ quyên rừng => trong cái lạnh lẽo của khu rừng xuất hiện ngọn lửa ấm nóng khiến con sông trở lên rực rỡ, tỏa sáng.
• “Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương …..cô gái di gan phóng khoáng và man dại……Rừng già đã hun đúc ………một tâm hồn tự do trong sáng” => so sánh dòng sông với với cô gái di gan =>Với phép nhân hóa này con sông trở thành một sinh thể có cá tính.
•  “Ra khỏi rừng sông Hương nhanh chóng ……… người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở “. Từ cô gái hoang dã, man dại => nâng lên thành người mẹ phù xa.

– Nhận xét: Với những hình ảnh đầy độc đáo, ấn tượng kết hợp với việc sử dụng biện pháp tu từ so sánh, nhân hóa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã gợi ra tính cách đầy “man dại “, “mãnh liệt” của sông Hương khi ở thượng nguồn. 

2. Vẻ đẹp của sông Hương khi nó ở ngoại vi thành phố Huế.

– Hương giang xuôi dòng chảy về vùng đồng bằng và ngoại vi thành phố Huế, lúc này sông Hương lại mang một vẻ đẹp khác, một nét đẹp quyến rũ, mềm mại, đằm thắm hứa hẹn những điều thú vị qua hình ảnh so sánh sông Hương với: “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng”.

– Dòng sông đổi dòng một cách liên tục – như đang trăn trở, băn khoăn : “sông Hương đã chuyển dòng …….. uốn mình theo những đường cong thật mềm …”, “sông Hương đi trong dư vang của Trường Sơn……… dưới chân núi Ngọc Trản…”

– Màu nước đổi màu kỳ ảo: sớm xanh, trưa vàng rồi tới chiều tím – tím Huế.

– Với tình yêu tha thiếu con sông Hương của xứ Huế và một cây bút nhất mực tài hoa, uyên bác, am hiểu văn hóa, văn học tác giả đã viết lên những câu văn như mộng về vẻ đẹp trầm mặc đáng quý của con sông Hương, như nói lên cả tính cách con sông.

• Vẻ trầm mặc giữa những rừng thông lăng mộ.
• Tính triết lí sử thi khi chảy trong tiếng chuông chùa Thiên Mụ

3. Sông Hương khi nó chảy vào lòng thành phố.

– Đánh giá cả đoạn văn, như câu chuyển ý: Đoạn văn này như được cảm nhận dưới con mắt nghệ thuật tài hoa của nhà văn, hội họa và âm nhạc. Sông Hương được ví như người tình thơ mộng của xứ Huế.

* Sông Hương trong cảm nhận hội họa của tác giả:

• “Sông Hương vui tươi …đông bắc” => nhà văn cảm nhận dòng sông Hương như một thực thể có linh hồn, có niềm tin, tâm trạng phấn khích khi tìm lại được chính mình.
• “Chiếc cầu trắng… của tình yêu”. => Nghệ thuật so sánh tài hoa đã miêu tả lên vẻ đẹp thanh thoát của sông Hương và cầu Tràng Tiền.
• Câu văn “Không giống như sông Xen…yêu quý của mình” => thể hiện niềm tự hào của tác giả khi so sánh sông Hương thân yêu của xứ Huế với các con sông nổi tiếng trên thế giới.

* Sông Hương trong cảm nhận âm nhạc của tác giả:

⇒ Sông Hương như “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”, dòng chảy chậm, lững lờ vì nó quá yêu thành phố của mình nên không muốn rời đi nhanh => những câu văn đậm chất âm nhạc thể hiện ở nhịp điệu êm đềm của bài bút kí.

4. Vẻ đẹp của sông Hương khi rời thành phố Huế.

– Đoạn văn “Rời khỏi kinh thành …. trấn Bao Vinh xưa cổ…”

– Đây được coi là đoạn tuyệt bút của nhà văn. Phải là người có tình yêu sâu nặng với Huế, phải là một cây bút tài hoa, uyên bác lắm thì nhà văn mới có những phát hiện thú vị như vậy. Sông Hương giống như một người tình cảm thấy bịn rịn, lưu luyến khi tạm biệt cố nhân.

Nhận xét: Nhà văn đã miêu tả dòng sông từ cả không gian và thời gian. Ở mỗi góc độ khác nhau đều thể hiện những cảm nghĩ sâu sắc mới mẻ về non sông. Từ những cái nhìn ấy, ta cảm nhận được tình cảm yêu mến thiết tha, sâu đậm, niềm tự hào và một thái độ trân trọng gìn giữ đối với vẻ đẹp tự nhiên mang đậm màu sắc văn hóa của nhà văn đối với dòng sông quê hương.

c) Sông Hương khi nhìn ở phương diện văn hóa thi ca.

– Sông Hương đã sinh thành toàn bộ nền âm nhạc cổ điển xứ Huế: “Hình như trong khoảnh khắc …mái chèo khuya”….

– Sông Hương là dòng sông của thi ca, là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà văn nghệ sĩ.

d) Sông Hương trong cái nhìn ở phương diện lịch sử dân tộc.

– Sông Hương là dòng linh giang của tổ quốc, là chứng nhân lịch sử lâu đời cho bao sự kiện thăng trầm của dân tộc.

⇒ Sông Hương chứng kiến hết lịch sử bi tráng, hào hùng của thế kỉ XIX với máu của những cuộc khởi nghĩa và từ đó sông Hư, vang dội.

e) Ai đã đặt tên cho dòng sông?

– Câu hỏi: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” kết thúc bài bút kí.

– Và chính bài bút kí này là trả lời cho câu hỏi ấy.

⇒ Nhà văn bộc lộ cảm xúc và sự ngạc nhiên đầy thú vị của mình trước cái duyên thật đẹp giữa cố đô Huế và sông Hương, điều này cũng để tạo ấn tượng trong người đọc.

C. Kết bài

– Nhận xét, đánh giá nghệ thuật nổi bật trong tác phẩm: sự liên tưởng độc đáo, sử dụng từ ngữ đặc sắc giàu chất gợi tả, văn phong tao nhã, thành công trong nghệ thuật xây dựng hình tượng dòng sông Hương.

Khái quát nội dung: Qua tác phẩm ta cảm nhận được tình yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào tha thiết của tác giả với vẻ đẹp thiên nhiên xứ Huế cũng như đất nước. Nhà văn có lối hành văn mê đắm, súc tích đầy hấp dẫn.

2. Sơ đồ tư duy phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

3. Bài văn mẫu phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông hay nhất

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một văn, một nhà trí thức yêu nước, có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều hình vực. Ông cũng là một nghệ sĩ đa tài với nhiều thể loại, và đặc biệt thành công về thể loại bút kí. Nét đặc sắc, độc đáo trong sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường đó chính là sự kết hợp nhuần nhuyễn, tài hoa giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều, có được từ việc tổng hợp vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hoá, lịch sử, địa lí, cùng lối hành văn hướng nội súc tích, tài hoa và mê đắm. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là bài bút kí xuất sắc trong sự nghiệp sáng tác của ông được viết tại Huế 1981.

Tác phẩm đã tái hiện lại vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên sông Hương, thể hiện sự gắn bó của con sông với chiều dài lịch sử và văn hoá của xứ Huế, của đất nước. Qua đó nhà văn bày tỏ niềm tự hào tha thiết dành cho dòng sông Hương, cho xứ Huế thân thương và cũng là cho đất nước.

Sông Hương nhìn từ hướng thượng nguồn là dòng chảy có mối quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn. Trong mối quan hệ này, sông Hương tựa như một bản trường ca vang dội của rừng già với nhiều tiết tấu hùng tráng, dữ dội, hào hùng: khi thì rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, lúc lại mãnh liệt vượt qua các ghềnh thác, khi thì cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu, có lúc lại dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ rực của hoa đỗ quyên rừng.

Với biện pháp nhân hoá, sông Hương được ví như cô gái Digan phóng khoáng và man dại với một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn thích tự do và trong sáng. Theo nhà  văn, nếu chỉ mải mê ngắm nhìn khuôn mặt kinh thành mà không chú ý tìm hiểu về nguồn cội của sông Hương, người ta sẽ khó mà hiểu hết được các vẻ đẹp trong phần tâm hồn sâu thẳm của dòng sông mà chính nó không muốn bộc lộ ra.

Như vậy, ở vùng thượng nguồn, sông Hương có thể chất mạnh mẽ, toát lên vẻ đẹp của một sức sống tràn đầy, mãnh liệt, hoang dại, đầy cá tính. Khi sông Hương chảy về kinh thành Huế lại mang những vẻ đẹp khác đa dạng, nó gắn bó với đặc trưng văn hoá, không gian kinh thành Huế. Trước khi trở thành người tình dịu dàng, thắm thiết và chung thuỷ của cố đô, thì sông Hương đã trải qua một hành trình đầy gian truân và nhiều thử thách. Trong cái nhìn tinh tế và lãng mạn, tài hoa của tác giả, toàn bộ thuỷ trình của dòng sông Hương tựa như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân của người con gái trong một câu chuyện tình yêu mang đậm màu cổ tích.

Đoạn văn miêu tả sông Hương khi nó chảy xuôi về đồng bằng và ngoại vi thành phố bộc lộ ra cái nét lịch lãm và tài hoa trong lối hành văn của tác giả. Người đọc sẽ khó cưỡng lại sức hấp dẫn toát lên từ hàng loạt những động từ diễn tả cái dòng chảy sống động đầy thơ mộng qua những địa danh khác nhau của xứ Huế.

Giữa cánh đồng Châu Hoá với đầy hoa dại, sông Hương như một “cô gái đẹp ngủ mơ màng”; nhưng ngay sau khi ra khỏi vùng núi ấy thì cũng như công chúa được đánh thức bởi nụ hôn của hàng tử, dòng sông Hương bỗng bừng lên sức trẻ và niềm khao khát mãnh liệt của tuổi thanh xuân, được thể hiện qua sự “chuyển dòng liên tục”, “rồi vòng những khúc quanh đột ngột”, vẽ lên một hình cung thật tròn, ôm trọn lấy chân đồi Thiên Mụ, rồi lại “vượt qua”, “đi giữa âm vang”,  cuối cùng là “trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách”…

Vừa mạnh mẽ lại vừa dịu dàng, sông Hương có lúc thì “mềm như tấm lụa” khi đi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo; có khi thì ánh lên “những phản quang nhiều màu sắc sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” khi nó đi qua những dãy đồi núi phía tây nam của thành phố và lại mang vẻ đẹp trầm mặc, sâu sắc khi qua bao lăng tẩm, đền đài của cố đô mang niềm kiêu hãnh âm u được phong kín trong những rừng thông u tịch cho đến lúc lại bừng sáng, tươi tắn và trẻ trung, vui tươi khi gặp được “tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”…

Hai bút pháp kể và tả xen kẽ được kết hợp nhuần nhuyễn hài hòa trong đoạn văn trên đã làm nổi bật một dòng sông Hương đẹp tuyệt trần bởi bối cảnh kì thú giữa nó với thiên nhiên xứ Huế mộng mơ, phong phú mà hài hoà. Sông Hương khi chảy trong kinh thành Huế, nó như đã tìm thấy chính mình khi gặp lại thành phố thân yêu, sông Hương trở lên “vui tươi hẳn lên giữa những bến bãi xanh biêc của vùng ngoại ô Kim Long”, dòng sông ấy “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo phía tây nam – đông bắc”, rồi lại  “uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến” khiến cho dòng sông mềm mại hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói là của tình yêu”.

Nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quý, thân thương của mình, sông Hương cũng giống như sông Seine của Pari hay sông Đa Nuýp của Budapest,… nhưng trong cách biểu đạt tài hoa, uyên bác của tác giả, sông Hương được cảm nhận từ nhiều góc độ khác nhau: nó được nhìn bằng con mắt của hội hoạ, sông Hương và những chi lưu của nó đã tạo lên những đường nét thật tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính, trầm mặc của cố đô; qua cách cảm nhận âm nhạc thì sông Hương lại “đẹp như điệu Slow” chậm rãi, sâu lắng, suy tư, đầy trữ tình và với cái nhìn đắm say của một trái tim đa tình thì sông Hương lại là người tình dịu dàng và chung thuỷ.

Điều này được thể hiện trong một phát hiện thú vị của tác giả qua đoạn văn: “Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ.

Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bảo Vinh xưa cổ”. Cũng theo nhà văn khúc quanh thật bất ngờ đó, như thể hiện một “nỗi vương vấn, trăn trở”, và dường như nó còn có cả “một chút lẳng lơ kín đáo” của tình yêu vậy.

Sông Hương trong mối quan hệ khăng khít với lịch sử dân tộc lại mang một vẻ đẹp của bản hùng ca ghi dấu những dấu mốc lịch sử của thế kỉ vinh quang từ thuở còn là một dòng sông ở tận biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng, thuở nó còn mang tên là Linh Giang (hay dòng sông thiêng) trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi,  và là “dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt  để bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại ”, nó đã “soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ” vào thế XVIII; nó cũng đã “sống hết lịch sử đầy bi tráng của thế kỉ mười chín với máu của những cuộc khởi nghĩa”, nó chứng kiến thời đại mới với sự thành công vang dội của cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 và bao cuộc chiến công rừng chuyển qua hai cuộc chiến tranh vệ quốc về sau này.

Sông Hương với cuộc đời và thi ca như là một nhân chứng đầy tính nhẫn nại và kiên cường qua những thăng trầm, những biến đổi của cuộc đời. Tuy nhiên, cái điều làm nên vẻ đẹp giản dị mà khác thường ấy của dòng sông đó là ở chỗ: khi nghe lời gọi, nó biết cách tự hiến dâng bản thân mình để làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống đời thường, làm một người con gái dịu dàng, đằm thắm của đất nước. Có lẽ chính điều đó đã làm cho dòng sông Hương thơ mộng này không bao giờ tự lặp lại mình trong nguồn cảm hứng của các nghệ sĩ.

Có thể nói, nét đặc sắc nhất làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của đoạn văn đó chính là tình yêu say đắm, tha thiết với dòng sông được thể hiện bằng tài năng vượt bậc của một cây bút giàu trí tuệ, được tổng hợp từ một vốn hiểu biết sâu rộng về các lĩnh vực từ văn hoá, lịch sử, địa lí tới văn chương, cùng với một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và đầy tài hoa.

Trích đoạn bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Trường đã gợi lên vẻ đẹp của xứ Huế, của tâm hồn người dân nơi đây qua sự quan sát sắc sảo, tinh tế của nhà văn về dòng sông Hương. Ông quả xứng đáng là một thi sĩ của thiên nhiên, một cuốn từ điển sống về cố đô Huế, một cây bút tài năng giàu lòng yêu nước và tinh thần dân tộc. Bài kí đã góp phần bồi dưỡng tình yêu, niềm tự hào to lớn đối với dòng sông Hương và cũng là với quê hương đất nước.

Hy vọng thông qua bài phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông sẽ giúp ích cho các em trong quá trình học môn Ngữ văn lớp 12.