Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học SGK ngữ văn 12 tập 2 hay nhất. Bài soạn dưới đây sẽ giúp các bạn có thể nắm được những giá trị cơ bản của văn học và hiểu được những nét bản chất của hoạt động của hoạt động tiếp nhận văn học.

Tham khảo thêm:

• Ôn tập phần làm văn lớp 12 trang 183
• Tổng kết phần tiếng Việt lớp trang 192

I, Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học – phần GIÁ TRỊ VĂN HỌC

–   Giá trị văn học là sản phẩm được kết tinh từ văn học, đáp ứng những nhu cầu khác nhau trong cuộc sống con người, tác động sâu sắc tới con người và cuộc sống.

–  Những giá trị cơ bản bao gồm:

• Giá trị nhận thức
• Giá trị giáo dục
• Giá trị thẩm mĩ

1. Giá trị nhận thức

– Những cơ sở của giá trị nhận thức là:

• Tác phẩm văn học là kết quả của quá trình mà các nhà văn khám phá, lý giải hiện thực đời sống, rồi chuyển hoá những hiểu biết đó vào nội dung của tác phẩm.Những bạn đọc đến với tác phẩm được đáp ứng nhu cầu về nhận thức.
• Mỗi một người chỉ sống trong một khoảng thời gian nhất định, ở những không gian nhất định với những mối quan hệ nhất định. Văn học có khả năng phá vỡ những giới hạn tồn tại trong thời gian, không gian thực tế của mỗi cá nhân, đem lại khả năng sống cuộc sống của nhiều người, nhiều thời và nhiều nơi.
• Giá trị nhận thức là khả năng của văn học mà có thể đáp ứng được những yêu cầu trong cuộc sống, muốn hiểu biết cuộc sống và chính bản thân, từ đó tác động vào cuộc sống một cách có hiệu quả.

– Nội dung:

• Quá trình nhận thức cuộc sống của văn học: nhận thức được nhiều mặt của cuộc sống với những thời gian và không gian khác nhau (quá khứ, hiện tại, tương lai, của vùng đất, các dân tộc, phong tục, tập quán…).
• Quá trình tự nhận thức của văn học: người đọc sẽ hiểu được bản chất của con người nói chung ( những mục đích tồn tại, tư tưởng, khát vọng, sức mạnh… của con người), từ đó mà hiểu được chính bản thân mình.

2. Giá trị giáo dục

– Những cơ sở của giá trị giáo dục:

• Con người không chỉ có nhu cầu hiểu biết mà còn có nhu cầu hướng thiện và khao khát cuộc sống tốt lành, chan hoà tình yêu thương.
• Nhà văn luôn bộc lộ những tư tưởng – tình cảm, nhận xét, đánh giá của mình trong tác phẩm. Điều đó tác động lớn và có khả năng giáo dục những người đọc.
• Giá trị nhận thức luôn luôn là tiền đề cho giá trị giáo dục. Giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm cho giá trị nhận thức.

– Nội dung:

• Văn học đem đến cho con người những bài học quý giá về những lẽ sống.
• Văn học hình thành giúp con người biết yêu biết ghét đúng đắn, làm cho tâm hồn con người trở nên lành mạnh, trong sáng và cao thượng hơn.
• Đặc trưng giáo dục của văn học là con đường cảm xúc tới nhận thức và tự giáo dục (khác với pháp luật, đạo đức …). Văn học cảm hoá con người bằng những hình tượng, bằng cái thật, cái đúng, cái đẹp nên nó giáo dục một cách tự giác, thấm sâu và lâu bền. Văn học không chỉ góp phần hoàn thiện bản thân mỗi người mà còn hướng con người tới những hành động cụ thể, thiết thực, vì một cuộc đời ngày càng tốt đẹp hơn.

3. Giá trị thẩm mĩ

– Cơ sở của giá trị thẩm mĩ:

• Con người luôn có nhu cầu hưởng thụ và thưởng thức cái đẹp.
• Thế giới hiện thực đã có sẵn những vẻ đẹp nhưng không phải ai cũng có thể nhận biết và cảm thụ được nó. Nhà văn bằng chính năng lực của mình đã đưa cái đẹp vào tác phẩm một cách nghệ thuật, giúp người đọc vừa cảm nhận được cái đẹp của cuộc đời vừa cảm nhận được cái đẹp của chính tác phẩm.
• Giá trị thẩm mĩ là khả năng mà văn học có thể đem đến cho con người những sự rung động trước cái đẹp (cái đẹp cuộc sống và cái đẹp của chính tác phẩm).

– Nội dung:

• Văn học đem đến cho con người những vẻ đẹp muôn hình, muôn vẻ của cuộc đời (như: thiên nhiên, đất nước, cuộc đời, lịch sử…).
• Văn học đi sâu vào miêu tả vẻ đẹp con người (như: ngoại hình, nội tâm, tư tưởng, tình cảm, những hành động, lời nói…).
• Văn học có thể phát hiện ra vẻ đẹp của những vật rất nhỏ bé, rất bình thường và cả những vẻ đẹp đồ sộ, kì vĩ.
• Hình thức đẹp của tác phẩm (như:kết cấu, ngôn ngữ…) cũng chính là một nội dung quan trọng của giá trị thẩm mĩ.

4. Mối quan hệ giữa các giá trị của văn học

– Ba giá trị có mối quan hệ mật thiết, không thể tách rời, cùng tác động đến người đọc (xuất phát từ khái niệm chân – thiện – mỹ của cha ông ta).

– Giá trị nhận thức luôn luôn là tiền đề cho giá trị giáo dục. Giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm cho giá trị nhận thức. Giá trị thẩm mĩ khiến cho “giá trị nhận thức và giá trị giáo dục được phát huy tối đa. Không có một nhận thức đúng đắn thì văn học không thể giáo dục được con người vì nhận thức không chỉ để nhận thức mà nhận thức còn là để hành động. Tuy nhiên, giá trị nhận thức và giá trị giáo dục chỉ có thể được phát huy một cách tích cực nhất, có hiệu quả cao nhất chỉ khi gắn với giá trị thẩm mĩ – giá trị tạo nên những đặc trưng của văn học.

II, Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học – Phần tiếp nhận văn học

1. Tiếp nhận đời sống văn học

–  Tiếp nhận văn học là quá trình mà người đọc hoà mình vào tác phẩm, rung động với nó, đắm chìm trong cái thế giới nghệ thuật được dựng lên bằng ngôn từ, lắng tai nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức những cái hay, cái đẹp, những tài nghệ của người nghệ sĩ sáng tạo. Bằng tất cả trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống, vốn văn hoá và bằng cả tâm hồn mình, người đọc khám phá ý nghĩa của từng câu chữ và cảm nhận sức sống của từng hình ảnh, hình tượng, nhân vật… làm cho tác phẩm từ một văn bản khô khan bỗng biến thành một thế giới sống động và đầy sức cuốn hút.

–  Tiếp nhận văn học là hoạt động tích cực của cảm giác của tâm trí người đọc nhằm biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí của mình.

–  Phân biệt tiếp nhận và đọc: tiếp nhận rộng hơn đọc vì tiếp nhận có thể truyền bằng miệng hoặc bằng kênh thính giác (nghe).

2. Tính chất tiếp nhận văn học

Tiếp nhận văn học thực chất chính là một quá trình giao tiếp (giữa tác giả và người tiếp nhận, người nói, người nghe, người viết và người đọc, người bày tỏ và người chia sẻ cảm thông. Vì vậy, gặp gỡ và đồng điệu hoàn toàn là điều rất khó. Điều này được thể hiện ở hai tính chất cơ bản sau:

• Tính chất cá thể hóa tính chủ động, tích cực của những người tiếp nhận các yếu tố thuộc về cá nhân có vai trò rất quan trọng: năng lực, thị hiếu, sở thích, lứa tuổi, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống…
• Tính khuynh hướng trong tư tưởng, tình cảm và trong thị hiếu thẩm mĩ là cho sự tiếp nhận đã làm tăng sức sống cho tác phẩm.

3. Các cấp độ tiếp nhận văn học

a) Tiếp nhận văn học có 3 cấp độ:

– Cấp độ thứ nhất: khi cảm thụ chỉ tập trung vào nội dung cụ thể hay nội dung trực tiếp của tác phẩm. Đây chính là cách tiếp nhận đơn giản nên khá phổ biến.

– Cấp độ thứ hai: khi cảm thụ qua nội dung trực tiếp để thấy rõ được nội dung, tư tưởng của tác phẩm.

– Cấp độ thứ ba: khi cảm thụ chú ý đến cả những nội dung và hình thức để thấy được cả giá trị tư tưởng và cả những giá trị nghệ thuật của tác phẩm.

b) Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự, người tiếp nhận cần phải thực hiện những điều sau:

– Tích cực nâng cao trình độ.

– Luôn trau dồi và tích lũy thật nhiều kinh nghiệm.

–  Trân trọng các tác phẩm, tìm cách tìm hiểu tác phẩm một cách khách quan và trọn vẹn.

–   Tiếp nhận một cách chủ động, tích cực và sáng tạo, hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng.

–  Không nên tự suy diễn một cách tùy tiện

III, Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học – LUYỆN TẬP

1) Có người cho rằng giá trị cao quý nhất của văn chương chính là nuôi dưỡng đời sống tâm hồn của con người, hay nói như nhà văn Thạch Lam là “làm cho lòng người được trong sạch và phong phú hơn”. Nói như thế có đúng không? Vì sao?

Trả lời:

–  Đó là cách nói để khẳng định và đề cao giá trị giáo dục của văn chương, không có ý xem nhẹ những giá trị khác.

–   Cần đặt giá trị của giáo dục trong mối quan hệ không thể tách rời với các giá trị khác vì giữa các giá trị của văn học có mối liên hệ hỗ trợ mật thiết, có giá trị này thì mới có giá trị kia.

2) Hãy phân tích một tác phẩm văn học cụ thể (tự chọn) để làm sáng tỏ các giá trị (hoặc các cấp độ) trong tiếp nhận văn học.

*Trả lời:

Phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận trên các phương diện sau đây:

a) Giá trị nhận thức tác phẩm giúp người đọc hiểu hơn về vẻ đẹp của đất nước của tâm hồn con người Việt Nam qua cảnh tượng sông dài, trời rộng…

b) Giá trị giáo dục: giáo dục con người hướng tới những sự trong sáng, hồn hậu, tình yêu thiên nhiên và cuộc sống…

c) Giá trị thẩm mĩ: tác phẩm đem đến cho người đọc một quan điểm thẩm mĩ rất thú vị, khiến người đọc rung động trước vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn con người.

d) Cảm và hiểu trong tiếp nhận văn học được hiểu thế nào?

Đây là một cách nói khác về các cấp độ khác nhau trong tiếp nhận văn học:

– Cảm là cấp độ tiếp nhận cảm tính về tác phẩm, là khi mà người đọc có những ấn tượng chung nào đó (như: vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ…) nhưng chưa thể cắt nghĩa được nguồn gốc của những ấn tượng đó.

– Hiểu là cấp độ tiếp nhận từ lý trí, là khi người đọc đã nhận thức được tác phẩm một cách tương đối trọn vẹn cả về phần nội dung và nghệ thuật, có cơ sở để lý giải những ấn tượng, những cảm xúc mà tác phẩm đã gợi ra cũng như những giá trị sâu xa khác của tác phẩm.