Phần hướng dẫn soạn văn bài thơ Đò Lèn dưới đây của Butbi đã đưa ra các kiến thức về tác giả, tác phẩm và định hướng, gợi ý cách trả lời các câu hỏi trong SGK Ngữ văn 12 tập 1 ngắn gọn, chi tiết. Cùng Butbi  theo dõi và tham khảo nhé.

Tham khảo thêm: 

• Tổng quan về tác giả Nguyễn Duy
• Sơ đồ tư duy bài Đò Lèn
• Mẫu mở bài phân tích Đò Lèn
• Kết bài phân tích Đò Lèn
• Thực hành một số phép tu từ cú pháp
• Soạn bài tiếng hát con tàu
• Chi tiết các tác phẩm văn học lớp 12 học kì 1

1. Tìm hiểu về tác giả – nhà thơ Nguyễn Duy

– Nguyễn Duy tên khai sinh là Nguyễn Duy Nhuệ, sinh năm 1948 ở xã Đông Vệ, thị xã Thanh Hóa (nay thuộc thành phố Thanh Hóa). .

– Mẹ mất sớm, từ nhỏ đã sống với bà ngoại – người thân duy nhất của ông vì vậy đối với ông bà chính là người gần gũi, thân thuộc nhất và.

– Năm 1966, Nguyễn Duy lên đường đi nhập ngũ và trở thành lính đường dây của bộ đội thông tin, ông đã hăng hái tham gia chiến đấu trên nhiều mặt trận.

– Cuối năm 1975, ông cùng đơn vị hoạt động vào tiếp quản Vũng Tàu.

– Năm 1976, ông chuyển vào  sinh sống và công tác tại Thành phố Hồ Chí Minh, làm biên tập viên cho báo Văn nghệ ở phía Nam.

– Nguyễn Duy bắt đầu sáng tác thơ từ rất sớm, khi còn là học sinh phổ thông.

– Năm 1973, ông đã giành được giải Nhất trong cuộc thi thơ báo Văn nghệ với chùm thơ: Bầu trời vuông, Hơi ấm ổ rơm, Tre Việt Nam.

– Thơ của ông có sự kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn giữa cái duyên dáng, trữ tình với chất thế sự đậm đặc.

– Nguyễn Duy là một trong số không nhiều nghệ sĩ hiện nay góp phần làm mới, làm đẹp thể lục bát truyền thống bằng những tìm tòi theo hướng hiện đại, tạo nên nét sáng tạo, độc đáo hấp dẫn trong cấu trúc, hình ảnh và cả ngôn ngữ của thể thơ này.

– Năm 2007, Nguyễn Duy vinh dự được  tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Duy:

– Về thể loại thơ ca gồm: Cát trắng (1973), Đãi cát tìm vàng (1987), Ánh trăng (1984),…

– Với thể loại khác: 

• Em – Sóng (thể loại kịch thơ, 1983),
• Khoảng cách (thể loại tiểu thuyết, 1986),
• Nhìn ra bể rộng trời cao (thể loại bút ký, 1986)…

2. Tìm hiểu về tác phẩm – bài thơ Đò lèn

A. Hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ Đò len được viết vào năm 1983, trong một dịp Nguyễn Duy trở về thăm quê hương, được sống lại trong những hồi ức vui buồn của thời thơ ấu.

B. Bố cục

Gồm 2 phần như sau:

• Phần 1. Từ đầu đến câu thơ “bà tôi đi bán trứng ở ga Lèn”: Những ký ức về hình ảnh người bà tần tảo đầy tình yêu thương trong kí ức.
• Phần 2. Còn lại: thể hiện sự thức tỉnh, sự hối tiếc muộn màng của người cháu về tình cảm dành cho bà.

C. Giá trị nội dung

Nguyễn Duy dùng thơ ca của mình để viết về người bà ngoại của mình với tất cả lòng kính trọng và tình yêu thương sâu sắc. Đò Lèn đã gợi lại những kí ức thật đẹp, yên bình về thời thơ ấu và hình ảnh người bà tảo tần qua đó bày tỏ tấm lòng yêu quý, kính trọng hết mực của người cháu đối với người bà đã mất. Nó cũng nói lên sự nuối tiếc, nỗi ân hận muộn màng của người cháu về thời thơ ấu vô tư, vô lo, vô tâm, sống bằng ảo tưởng đẹp mà không thấu hiểu cuộc sống cơ cực đầy vất vả của bà.

D. Giá trị nghệ thuật

– Bìa thơ có sự kết hợp hài hòa giữa tính cách dân gian và phong vị cổ điển.

– Những câu thơ mang hình ảnh giản dị và gần gũi, quen thuộc với cuộc sống đời thường, chất hỏm hỉnh dân gian.

3. Hướng dẫn luyện tập trả lời câu hỏi SGK

Câu số 1 (Trang 149 SGK ngữ văn 12 tập 1):

Những kí ức về tuổi thơ sống dậy trong tâm tưởng nhà thơ, vừa sinh động, vừa hồn nhiên nhưng cũng đầy suy tư, day dứt:

→ Kí ức ấy hiện lên trong sự tương phản, ngầm thể hiện nỗi niềm ân hận muộn màng, sự day dứt của người cháu trong quá trình nhận thức.

– Hình ảnh về tuổi thơ ấu của tác giả:

• Tuổi thơ tác giả đã phải nếm trả những nghèo đói, cơ cực, thiếu thốn do chiến tranh.
• Sự hồn nhiên, vô tư, nghịch ngợm, vui đùa: ra cống Na câu cá, đi bắt chim sẻ, hay ăn trộm nhãn chùa Trần.
• Niềm say mê bất tận với thế giới hư ảo của thánh thần: hơi đền Cây Thị, xem lễ đền Sòng, ngây ngất trước mùi thơm của hương trầm, hoa huệ, điệu hát văn…

– Nét quen thuộc, gần gũi: những kỉ niệm tuổi thơ đầy chân thực, cảm động.

– Nét mới mẻ: những kỉ niệm không đẹp cũng được tác giả bày tỏ → dám nhìn nhận thẳng, thật nói ra sự thật từ nhiều góc nhìn đa chiều.

Câu số 2 (trang 149 SGK ngữ văn 12 tập 1):

Hình ảnh người bà luôn âm thầm chịu đựng, sẵn sàng hi sinh vì đứa cháu mồ côi trong tình yêu thương của tác giả được tái hiện lại rất cảm động:

• Hình ảnh người bà tần tảo, lam lũ, vất vả, lặn lội thân cò trong tình thương vô bờ với đứa cháu: mò cua xúc tép, gánh chè xanh trong đêm lạnh giá, bán trứng ở ga Lèn những ngày bom Mỹ dội, năm đói củ dong riềng luộc sượng… Đó là những hình ảnh nói lên sự cơ cực, vất vả, tần tảo nhưng chứa đầy sự yêu thương.
• Hình ảnh người bà đi bán trứng ở ga Lèn đầy cảm động giữa sự tan hoang của cảnh vật do bom Mỹ dội xuống.

– Tình cảm của nhà thơ – đứa cháu khi nghĩ về bà ngoại:

+ Thấu hiểu nỗi cơ cực, tần tảo và tình yêu thương của bà dành cho mình. Thể hiện sự tôn kính, lòng biết ơn sâu sắc đối với bà.

+ Sự ân hận, ngậm ngùi, đau xót, nỗi ân hận muộn màng:

“Khi tôi biết thương bà thì đã muộn

Bà chỉ còn một nấm cỏ thôi”

Câu số 3 (trang 149 SGK ngữ văn 12 tập 1):

Trong bài thơ Bếp lửa của nhà thơ Bằng Việt, ông đã thể hiện tình cảm dành cho người bà của mình bằng việc tái hiện lại những hồi ức thiêng liêng, cảm động về tình bà cháu. Tình cảm ấy được thể hiện qua tiếng tu hú kêu tha thiết, qua hình ảnh một bếp lửa bập bùng: 

“Tu hú ơi chẳng đến ở cùng bà…

Rồi sớm rồi chiều bếp lửa bà nhen…

Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn…

Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm…

Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ…”

– Nét độc đáo, mới mẻ trong cách thể hiện tình cảm của mình đối với người bà của Nguyễn Duy là bộc lộ tình cảm  một cách trực tiếp, những kí ức xưa ùa về dào dạt rất chân thành, không che đậy dưới bất kì một hình ảnh, biểu tượng nào. Mặt khác, nhà thơ còn bày tỏ tình cảm của mình đối với bà bằng những lời thơ như tự trách bản thân, như ăn năn, hối lỗi, như là sự hối tiếc muộn màng khi nhớ về một thời vô tâm, vụng dại đã qua, chưa kịp làm gì để đền đáp lại công ơn của bà. Lời thơ rưng rưng làm đau nhói lòng người:

“Khi tôi biết thương bà thì đã muộn

Bà chỉ còn là một nắm cỏ thôi!”

Mong rằng với những thông tin trên đây mà Butbi đã chia sẻ sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích cho các em trong quá trình tìm hiểu về bài thơ.