Trong bài viết dưới đây, Butbi sẽ giúp các bạn soạn bài Đất nước Nguyễn Khoa Điềm chi tiết nhất, qua đó giúp các bạn có sự chuẩn bị bài tốt nhất trước khi lên lớp và biết cách trả lời những câu hỏi trong SGK  ngữ văn 12 một cách logic, nhanh chóng nắm được nội dung khái quát của toàn tác phẩm. Chúc các bạn có phần soạn bài thật tốt để dễ dàng hơn trong quá trình tiếp thu bài giảng của thầy cô.

Tham khảo thêm: 

• Tổng quan về tác giả Nguyễn Khoa Điềm
• Phân tích bài Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm
• Mở bài Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm
• Kết bài phân tích Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm
• Soạn bài Đất Nước – Nguyễn Đình Thi
• Soạn văn bài Phát biểu theo chủ đề
• Các tác phẩm trong ngữ văn 12

A. Tìm hiểu về tác giả – Nguyễn Khoa Điềm

1. Tiểu sử về tác giả Nguyễn Khoa Điềm

– Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, ông sinh ra và lớn lên ở thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và có tinh thần cách mạng.

– Học tập và trưởng thành ở miền Bắc, nhưng sau này ông tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ ở miền Nam.

– Là một nhà hoạt động chính trị và văn nghệ, từng đảm nhiệm rất nhiều vai trò quan trọng trong bộ máy chính quyền.

– Ông thuộc thế hệ nhà thơ trong giai đoạn chiến tranh chống đế quốc Mĩ. Những tác phẩm thơ ca của ông có sức hấp dẫn bởi sự kết hợp hài hòa giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức viết về đất nước, con người Việt Nam

2. Phong cách sáng tác

+ Nhưng tác phẩm của ông giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén.

+ Giọng thơ mang đậm chất trữ tình chính luận.

3. Các tác phẩm tiêu biểu

Một số tác phẩm tiêu biểu của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm:

+ Cửa thép (tập ký được viết vào năm 1972)

+ Đất ngoại ô (tập thơ được viết vào năm 1973)

+ Mặt đường khát vọng (trường ca được viết vào năm 1974)

+ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (tập thơ được viết vào năm 1986)

+ Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tập thơ được viết vào năm 1990)

+ Cõi lặng (tập thơ được viết vào năm 2007)

B. Tìm hiểu về tác phẩm Đất nước

1. Hoàn cảnh sáng tác

– Đoạn thơ “Đất nước” được trích trong bản trường ca Mặt đường khát vọng. Tác phẩm này được hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, in lần đầu vào năm 1974, viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị ở vùng tạm chiến miền Nam về non sông đất nước, về sứ mệnh cao cả của thế hệ mình, kêu gọi lớp trẻ xuống đường đấu tranh hòa nhập với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược của dân tộc.

2. Vị trí đoạn trích

Đoạn trích Đất Nước trong SGK mà chúng ta học được rút từ phần đầu chương V của bản trường ca Mặt đường khát vọng. Đây là một trong những đoạn thơ hay nhất về đề tài đất nước trong thơ ca Việt Nam hiện đại

3. Bố cục

Có thể được chia làm 2 phần như sau:

+ Phần 1 (gồm 42 câu thơ đầu): Đất nước được cảm nhận từ nhiều phương diện khác nhau: từ lịch sử văn hoá dân tộc, chiều sâu của không gian tới chiều dài của thời gian.

+ Phần 2 (47 câu thơ cuối): Tư tưởng cốt lõi và cảm nhận về đất nước: Đất nước của Nhân dân.

4. Giá trị nội dung

• Đất Nước được cảm nhận từ nhiều phương diện khác nhau: từ chiều dài của văn hóa – lịch sử, đến địa lý, thời gian, không gian của đất nước. Đồng thời, tác giả cũng nêu lên trách nhiệm, sứ mệnh của các thế hệ trẻ với đất nước mình.
• Đưa ra cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi đó là tư tưởng đất nước của nhân dân. Đất nước là sự hội tụ, sự kết tinh bao công sức, niềm hi vọng và khát vọng của nhân dân. Nhân dân chính là người đã tạo lên đất nước.

5. Giá trị nghệ thuật

– Tác giả đã lựa chọn thể thơ tự do, phóng khoáng để không bị bó buộc về ngôn từ, về số chữ trong một câu, số câu trong một bài. Điều đó vừa tạo ra nét độc đáo về hình thức cho bài thơ lại vừa là cơ hội để dòng chảy cảm xúc được phát triển một cách tự nhiên, mượt mà hơn.

– Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng các chất liệu văn hóa dân gian đa dạng từ các thể loại: từ phong tục – tập quán sinh hoạt của người dân đến các thể loại của văn học dân gian như ca dao, dân ca, truyền thuyết, truyện cổ tích, sự tích…Điều đặc biệt ở đây là tác giả sử dụng nó một cách sáng tạo, không trích dẫn nguyên văn gây nhàm chán mà chỉ trích một vài từ tiêu biểu nhưng người đọc cũng có thể hiểu về thi liệu dân gian ấy.

– Giọng thơ trữ tình – chính luận, là sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức khi viết về đất nước và con người.

C. Hướng dẫn luyện bài

Câu số 1 (trang 122 SGK ngữ văn 12 tập 1)

Bố cục có thể chia làm 2 phần như sau:

+ Phần 1 (từ đầu tới câu thơ “Làm nên Đất Nước muôn đời” ): Nội dung phần này là nói về việc Đất nước được cảm nhận ở mọi phương diện từ văn hóa, phong tục, truyền thống địa lý, đến chiều dài lịch sử…

+ Phần 2 (những câu thơ còn lại): Nói về tư tưởng cốt lõi và cảm nhận về Đất nước.

Câu số 2 (trang 122 SGK ngữ văn 12 tập 1)

Tác giả cảm nhận về đất nước trên những phương diện sau:

– Theo chiều dài lịch sử ( từ quá khứ- hiện tại- đến tương lai):

• Từ huyền thoại Lạc Long Quân, Âu Cơ
• Nhà thơ nhấn mạnh vào những kiếp người hết sức giản dị, bình tâm nhưng chính những người đó lại làm nên đất nước
• Họ là những người đã đứng lên bảo vệ đất nước
• Họ góp phần công lao to lớn vào thế giới tinh thần và vật chất của đất nước

– Theo chiều rộng của không gian – địa lí:

• Đất nước không chỉ bó hẹp trong gia đình mà nó còn trải dài theo chiều dài của đất nước.
• Đất nước là nguồn cội, là không gian gần gũi, gắn bó với đời sống của mỗi người.
• Hai từ “đất” và “nước” phù hợp với ý tứ được diễn tả trong mỗi câu thơ.
• Là nơi sinh tồn của biết bao thế hệ Việt Nam.

– Theo bề dày truyền thống- phong tục, văn hóa, tâm hồn:

• Giữ phong tục từ xa xưa, ăn trầu (một nét đẹp trong đời sống tinh thần, thể hiện tình cảm son sắc của người Việt).
• Truyền thống anh dũng, quyết tâm đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
• Đất nước gắn với truyền thống đạo lí từ muôn đời.

⇒ Các phương diện có sự thống nhất và bổ sung cho nhau.

Câu số 3 (trang 122 SGK ngữ văn 12 tập 1)

Tác giả có những cái nhìn nhận mới mẻ về đất nước, về những danh lam thắng cảnh:

• Tác giả đã dẫn dắt cảm xúc khéo léo về đất nước: từ “góp” được lặp lại nhiều lần diễn tả cảm nhận độc đáo của tác giả về thiên nhiên.
• Từ hình dáng tâm hồn đến lối sống của nhân dân dường như đã hóa vào bóng hình đất nước.
• Biểu hiện của đất nước khi khai thác từ chiều sâu văn hóa dân tộc, từ những điều rất đỗi đơn sơ, bình dị của nhân dân.
• Đó là những cảm nhận, những chiêm nghiệm và sự quan sát tinh tế của tác giả.
• Tác giả nâng tầm những suy ngẫm nhỏ bé trở thành tư tưởng “đất nước” lớn lao.

– Điều mới mẻ và nổi bật trong thơ ca thời kỳ chống Mĩ:

• Nhà thơ đã khai thác ở mọi phương diện từ chiều sâu về lịch sử, văn hóa, truyền thống, đến không gian địa lý.
• Những phát hiện mới  mẻ về quan niệm Đất Nước chiếm trọn tình cảm của người nghe.

Câu số 4 (trang 123 SGK ngữ văn 12 tập 1)

Cách sử dụng chất liệu văn học dân gian của Nguyễn Khoa Điềm: ca dao, dân ca, truyền thuyết, phong tục, lối sống…vào tác phẩm.

– Tác giả đã rất sáng tạo khi sử dụng các yếu tố dân gian:

• Truyền thuyết con rồng cháu tiên “Lạc Long Quân và Âu Cơ/ đẻ ra đồng bào ta”
• Trích một phần nhỏ của câu ca dao: “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”, “..con cá ngư ông mắc nước”,  hay dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”.
• Tục ăn trầu của người Việt “…miếng trầu bây giờ bà ăn” => gợi nhắc tới câu chuyện như “Sự tích trầu cau”, hay các bài ca dao dân ca có hình ảnh trầu cau
• Tục búi tóc sau đầu của phụ nữ Việt xưa “Tóc mẹ bới sau đầu”
• Thói quen đặt tên con cái theo tên các đồ vật “Cái kèo cái cột thành tên”.

⇒ Tác giả đã sử dụng phong phú và vô cùng sáng tạo những chất liệu văn hóa dân gian (truyền thuyết, cổ tích, phong tục tập quán, ca dao, dân ca, …), không kể lể dài dòng, không không trích dẫn nguyên văn gây cứng nhắc mà chỉ lấy một vài từ tiêu biểu vận dụng một cách mềm mại, uyển chuyển trong câu thơ văn xuôi hiện đại khiến cho câu thơ cất lên vừa mới mẻ, lại vừa quen thuộc và có tác dụng biểu đạt, biểu cảm cao.

Bạn đang tham khảo bài viết “Soạn bài Đất Nước Nguyễn Khoa Điềm chi tiết | Ngữ văn 12”